Fundacja rodzinna – nowa instytucja w polskim porządku prawnym
Ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 r. poz. 326) wprowadzono do polskiego porządku prawnego tytułową fundację rodzinną. Fundacja rodzinna stanowi odpowiedź na postulaty zgłaszane przez firmy rodzinne dotyczące stworzenia instytucji ułatwiającej wielopokoleniową sukcesję.
Cel fundacji rodzinnej zgodnie z definicją ustawową sprowadza się zatem do gromadzenia mienia - zachowania majątku fundatora, zarządzania nim w interesie beneficjentów i udzielania tym ostatnim określonych świadczeń w przeciwieństwie do fundacji obecnych od dawna w polskim porządku prawnym, które mają na celu realizację zadań społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój nauki, oświata, kultura czy ochrona środowiska.
Choć ustawa o fundacji rodzinnej statuuje w sposób ogólny cel powołania tej fundacji, to fundacja rodzinna powinna mieć także swój cel szczegółowy określony przez fundatora w statucie fundacji, który powinien być zgodny z prawem.
Beneficjentami fundacji są osoby odnoszące korzyści z mienia fundacji zgodnie z wolą fundatora. Jak zostało wspomniane powyżej zadaniem fundacji rodzinnej jest w szczególności spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów. Przez świadczenie rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną. Fundacja rodzinna w przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną może w szczególności pokrywać koszty jego utrzymania lub kształcenia; w przypadku zaś gdy beneficjentami fundacji rodzinnej są organizacje pozarządowe, świadczenia mogą służyć realizacji celów charytatywnych lub społecznie użytecznych wspierających działalność pożytku publicznego. Ustawa wskazuje przykładowy rodzaj świadczeń na rzecz beneficjentów, co daje potencjalnym fundatorom swobodę w ustalaniu konkretnych świadczeń na rzecz beneficjentów.
Jako że cel powołania fundacji rodzinnej określa w sposób ogólny ustawa, zaś szczegółowo statut, to ustawodawca znacząco ograniczył możliwość prowadzenia przez nią działalności gospodarczej. W konsekwencji działalność gospodarcza może być prowadzona przez fundację rodzinną jedynie w zakresie wskazanym w ustawie, w szczególności w zakresie zbywania mienia, najmu, dzierżawy czy udzielania pożyczek ściśle określonym podmiotom.
Istotna z perspektywy przepisów prawa jest także osoba fundatora. Fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych i która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie. W przypadku fundacji tworzonej na podstawie aktu założycielskiego, może być ona ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora. Oba wyżej wskazane dokumenty inicjujące powstanie fundacji rodzinnej wymagają zachowania formy aktu notarialnego.
Kolejnym etapem założenia fundacji jest ustalenie treści jej statutu, który także wymaga wskazanej wyżej formy szczególnej.
Następnymi etapami założenia fundacji są: sporządzenie spisu mienia, ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut, wniesienie funduszu założycielskiego o wartości nie niższej niż 100 000 zł przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie.
Ostatnim etapem jest wpisanie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez sąd rejestrowy – Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Podkreślić należy, że prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne. Oznacza to, że nikt nie może wejść w prawa i obowiązki fundatora, zaś ewentualne postanowienia statutu umożliwiające przeniesienie ogółu praw i obowiązków fundatora na inną osobę są bezskuteczne. Fundator może w statucie jedynie powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie, określając zakres tego powierzenia.
Reasumując, fundacja rodzinna może okazać się instytucją umożliwiającą zachowanie zgromadzonego majątku, odpowiednie nim administrowanie, a także dystrybuowanie na rzecz wybranych beneficjentów zgodnie z wolą fundatora. Może okazać się interesującym rozwiązaniem dla osób, którym zależy na zabezpieczeniu swojej spuścizny, zabezpieczeniu beneficjentów, także jeżeli spadkobiercy nie chcą lub nie mogą kontynuować działalności prowadzonej przez fundatora.
