Ochrona sygnalistów – na czym polega i jakie obowiązki nakłada na pracodawców

Do 17.12.2021 roku miała wejść w życie ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, wdrażająca przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa unii (dalej: „Dyrektywa”, Dz.Urz.UE.L Nr 305, str. 17). Pomimo powyższego, od połowy kwietnia b.r. projekt ustawy pozostaje w fazie opiniowania, co pozwala domniemywać, że ostatecznej wersji spodziewać się możemy najwcześniej po wakacjach.

Ideą przyświecającą uchwaleniu Dyrektywy było przeciwdziałanie działaniom odwetowym wobec osób zgłaszających lub ujawniających publicznie naruszenia prawa.

Mając na uwadze założenia Dyrektywy polski ustawodawca bardzo szeroko ukształtował katalog osób, które po zgłoszeniu lub ujawnieniu publicznie informacji o naruszeniu prawa korzystać będą z ochrony przed działaniami odwetowymi. W konsekwencji zaliczać się do nich będą nie tylko pracownicy, lecz także np. osoby ubiegające się o zatrudnienie, akcjonariusze lub wspólnicy, a nawet stażyści i wolontariusze.

Katalog naruszeń prawa, których zgłaszanie ma skutkować ochroną jest szeroki i obejmuje nie tylko naruszenie przepisów dotyczących praw pracowników i osób wykonujących pracę na innej podstawie, lecz także naruszenie dyscypliny finansowej, ochronę środowiska czy podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Ustawa przewidywać ma trzy kanały zgłoszeń: wewnętrzne - utworzone przez podmioty prywatne oraz publiczne, zewnętrzne - do odpowiednich organów państwa oraz ujawnienie publiczne, przy czym w każdym przypadku zgłaszający powinien mieć uzasadnione podstawy, by sądzić, że będąca przedmiotem zgłoszenia informacja jest prawdziwa i że stanowi ona informację o naruszeniu prawa. Istotnym uprawnieniem dla zgłaszającego będzie możliwość monitorowania toku sprawy, tj. uzyskiwania informacji zwrotnych co do podjętych działań, umożliwiających ocenę czy zgłoszenie spotkało się z właściwą reakcją.

Obowiązkiem utworzenia wewnętrznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości w formie regulaminu, objęci zostaną pracodawcy zatrudniający co najmniej 50 pracowników oraz podmioty działające w sektorze finansowym, niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników oraz tego czy należą do sektora publicznego czy prywatnego. Podmiotem przyjmującym zgłoszenia może być zarówno wewnętrzna jednostka pracodawcy, jak i podmiot zewnętrzny, upoważniony przez pracodawcę. Co istotne, możliwość anonimowego zgłaszania naruszeń, tj. przyjmowania ich do rozpoznania, musi być wprost przewidziana w regulaminie. Tryb ustalenia regulaminu obejmuje konsultacje z zakładową organizacją związkową lub przedstawicielami pracowników, co w praktyce może wydłużyć czas jego ustalania i powinno być wzięte pod uwagę przez podmioty zobowiązane do wprowadzenie w/w procedury.

Jak zostało wyżej wskazane ustawa wprowadza możliwość zgłoszenia naruszenia w dwóch trybach: wewnętrznym (wewnątrzzakładowym) i zewnętrznym, do odpowiedniego organu centralnego. Co istotne, zgłoszenie zewnętrzne może zostać dokonane z pominięciem trybu wewnętrznego, z zachowaniem takiego samego stopnia ochrony zgłaszającego.

W przypadku zewnętrznego trybu dokonywania zgłoszeń krajowy ustawodawca organem centralnym upoważnionym do przyjmowania zgłoszeń ustanowił przede wszystkim Rzecznika Praw Obywatelskich, a także inne organy przyjmujące zgłoszenia zewnętrzne dotyczące naruszeń w dziedzinach należących do zakresu ich działania.

Projekt ustawy, w ślad za Dyrektywą, przewiduje zakaz podejmowania wobec zgłaszającego działań odwetowych, wskazując jedynie przykładowy katalog takich działań, co oznacza, że również w przypadku innych zachowań niż wymienione, zgłaszający ma możliwość wykazywania, iż spowodowane były dokonanym zgłoszeniem.

Projekt ustawy przewiduje również przepisy karne. Zaniechanie obowiązku ustanowienia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa, a także stosowanie działań odwetowych wobec zgłaszającego stanowić będzie przestępstwo zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Podobnie sankcjonowane ma być dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji.

Projekt ustawy przewiduje, iż realizacja obowiązku ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przez podmioty w sektorze prywatnym zatrudniające co najmniej 50 i mniej niż 250 pracowników nastąpi do 17.12.2023 roku. Jak widać, termin wprowadzenia przepisów wewnątrzzakładowych jest stosunkowo odległy, jednakże warto z wyprzedzeniem rozpocząć przygotowania do ich wprowadzenia.